απλά μαθήματα αρωματικής αλχημείας

εισαγωγή

Η παρασκευή αρωμάτων είναι σίγουρα μια γοητευτική υπόθεση. Όχι εύκολη, και σίγουρα δαπανηρή λόγω του κόστους των αιθερίων ελαίων. Γίνεται όμως άρωμα χωρίς τριαντάφυλλο και γιασεμί;

Η διαδικασία που ακολουθείται για την παρασκευή αρωμάτων στο σπίτι με βάση τα αιθέρια έλαια, δεν έχει καμμιά σχέση φυσικά, με αυτή των εμπορικών αρωμάτων μαζικής παραγωγής. Εκεί τον πρώτο λόγο τον έχουν οι ειδικοί, ‘οι μύτες’ όπως αποκαλούνται, μαζί με ένα οπλοστάσιο εκατοντάδων αρωματικών συστατικών, συνθετικών ως επί το πλείστον. Σε ένα εμπορικό άρωμα, τα αιθέρια έλαια ή τα απόλυτα (absolutes) προστίθενται –και όχι πάντα- σε πολύ μικρές ποσότητες για να δώσουν βάθος, ένταση και για να το κάνουν πιο πλούσιο. Εννοείται ότι όποιος επιθυμεί να φτιάξει μόνος το άρωμά του χωρίς συνθετικά συστατικά θα πρέπει να ξεχάσει τα αρώματα φρούτων**, δέρματος, θάλασσας κλπ., άρα έχει ένα πεδίο πολύ πιο περιορισμένο.
Από την άλλη κανένα συνθετικό άρωμα π.χ. τριαντάφυλλου, δεν μπορεί να αποδώσει το βάθος και τις νότες του πραγματικού αιθέριου έλαιου.

**update: Η ολοένα αυξανόμενη ζήτηση φυσικών συστατικών, οδηγεί στην παρασκευή & παραγωγή νέων σκευασμάτων. Μετά από αναζήτηση ανακάλυψα ότι παράγονται πλέον ΒΙΟ εκχυλίσματα φρούτων με βάση το αλκοόλ. Όλε!
πρώτα η ασφάλεια..

Όταν ανακατεύουμε μυρωδιές θέλοντας να φτιάξουμε το ιδανικό, δικό μας άρωμα, συνηθως προσπαθούμε να πάρουμε ένα μεθυστικό ελιξίριο αγνοώντας τις αρωματοθεραπευτικές ιδιότητες των ελαίων. Όμως αυτό τα αιθέρια έλαια δεν το γνωρίζουν! Άρα θα πρέπει εμείς να γνωρίζουμε από πριν τις ιδιότητες του κάθε ενός ελαίου και τις τυχόν παρενέργειές του. Μπορεί να φτιάξαμε ένα ρομαντικό άρωμα που κυριαρχεί η λεβάντα, αν τη χρησιμοποιήσαμε όμως σε μεγάλη συγκέντρωση, φτιάξαμε ταυτόχρονα ένα ωραιότατο σκεύασμα που ‘ρίχνει’ την αρτηριακή πίεση! Υπάρχουν έλαια που ερεθίζουν το δέρμα, άλλα προκαλούν φωτοευαισθησία, άλλα απαγορεύονται στην εγκυμοσύνη...γι’αυτό αιθερίου ελαίου φείδου.

τα βασικά

Ένα άρωμα μοιάζει με μια μουσική σύνθεση, είναι μια σύνθεση από αρωματικές νότες, από πτητικά αρωματικά στοιχεία των αιθερίων ελαίων. Οι παρασκευαστές αρωμάτων μιλάνε για συγχορδίες, ακόρντα, αρμονικούς συνδυασμούς που αποτελούν την τελική αρωματική σύνθεση. Κάθε άρωμα συντίθεται από κορυφαίες, μεσαίες και χαμηλές νότες.

• Οι νότες κορυφής (notes de tête) είναι και οι πλέον πτητικές της σύνθεσης, οι πρώτες που οσμιζόμαστε και οι πρώτες που ‘εξατμίζονται’. Οι κορυφαίες νότες δίνουν την πρώτη εντύπωση και οδηγούν στην ‘καρδιά’ του αρώματος .

• Οι μεσαίες νότες ή νότες της ‘καρδιάς’ (notes de cœur) δεν είναι παρά η...καρδιά του αρώματος. Δεν είναι τόσο πτητικές όσο οι κορυφαίες, άρα διαρκούν περισσότερο. Είναι αυτές που δίνουν πληρότητα και χαρακτήρα στο άρωμα.

• Οι χαμηλές νότες (notes de fond) έχουν διπλή λειτουργία. Κατ’αρχήν είναι τα λιγότερα πτητικά στοιχεία του αρώματος γι’αυτό το λόγο αναδύονται και πιο αργά, το άρωμά τους διαρκεί περισσότερο γι’αυτό και χρειάζεται προσοχή στην επιλογή τους. Από την άλλη μεριά οι χαμηλές νότες παίζουν το ρόλο του ‘στερεωτικού’ (fixative) της αρωματικής σύνθεσης καθυστερώντας την αποδυνάμωση του αρώματος.

Τα αιθέρια έλαια είναι πολυσύνθετες ενώσεις, για το λόγο αυτό, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν είναι εύκολη η αυστηρή ταξινόμισή τους σε κορυφαίες, μεσαίες ή χαμηλές νότες. Τα περισσότερα από αυτά συνιστούν ταυτόχρονα μια κορυφαία-μεσαία νότα ή μια μεσαία-χαμηλή. Κάποια καλύπτουν όλο το φάσμα.. Η μαγεία της σύνθεσης ενός αρώματος θέλει προσωπική εμπειρία, γι’αυτό η παρακάτω κατηγοριοποίηση είναι μια απλή κατευθυντήρια οδηγία ..

Νότες κορυφής: αιθέρια έλαια εσπεριδοειδών, κωνοφόρων, μέντα, βασιλικός, πτι-γκρέιν, τζίντζερ, δενδρολίβανο, μάραθος.
Μεσαίες νότες: αιθέρια έλαια ανθέων όπως χαμομήλι, γεράνιο, λεβάντα, ylang ylang, βιολέτα, τριαντάφυλλο, γιασεμί, νερολί και παλμαρόζα, ιεροβότανο, θυμάρι, γαρίφαλο, κανέλα, μαύρο πιπέρι, μοσχοκάρυδο, ματζουράνα, μελισσόχορτο.
Χαμηλές νότες: κυρίως τα ξυλώδη αιθέρια (ροδόξυλο, σανταλόξυλο, κέδρος), τα έλαια από ρητίνες ( λιβάνι, μύρο, βενζόη), βανίλια, πατσουλί, βετιβέρ, βρύο βελανιδιάς, λάβδανο.

oι οσφρητικές ‘οικογένειες’ (les familles olfactives)

Τα αρώματα ταξινομούνται σε οικογένειες με βάση το ‘υλικό’ που κυριαρχεί. Η ταξινόμηση αυτή δεν μπορεί να είναι αυστηρή ή αντικειμενική γιατί μια αρωματική σύνθεση περιλαμβάνει στοχεία και από διαφορετικές ‘οικογένειες’, απλά μπορούμε να πούμε ότι είναι η αφετηρία της περιγραφής ενός αρώματος.

Τα ονόματα των οικογενειών δεν τα μεταφράζω, τα παραθέτω όπως αναφέρονται στο βιβλίο της Catherine Donzel και με μια διαφοροποίηση και σε αυτό της Νancy Booth. Ο λόγος είναι ότι δε γνωρίζω την επίσημη ελληνική ορολογία και δε θέλω σας προκαλέσω ότι μου προκάλεσε η μεταφράστρια της Booth: αβάσταχτο γέλιο.. Αναγκάστηκα και αγόρασα το πρωτότυπο στα αγγλικά για να μπορέσω να το κατανοήσω.

Παραδοσιακά λοιπόν και σύμφωνα με την ταξινόμηση της Société Française des Parfumeurs ένα άρωμα μπορεί να είναι:

• Floral όταν κυριαρχούν νότες λουλουδιών
• Chypré (Chypre) μια οικογένεια που γεννήθηκε μετά τη δημιουργία του αρώματος Chypre από τον François Coty το 1917 με κύρια στοιχεία: περγαμόντο, τριαντάφυλλο, βρύο βελανιδιάς, πατσουλί & λάβδανο
• Fougère (Fern=φτέρη), με βάση λεβάντα, γεράνιο, βετιβέρ, και βρύο βελανιδιάς, μια οικογένεια στην οποία εντάσσονται πολλά αντρικά αρώματα
• Cuir (Leather), εξίσου αγαπημένη οικογένεια των αντρικών αρωμάτων όπου κυριαρχούν μυρωδιές από μέλι, καπνό και ξύλο
• Boisé (Woody), o θρίαμβος του σάνταλου και του κέδρου
• Οriental, με κύρια στοιχεία τη βανίλια και τα έλαια από ρητίνες
• Ηespéridé (Citrus) με τη φρεσκάδα των εσπεριδοειδών, το κύριο συστατικό των eaux de Cologne

αρωματικές συνθέσεις

Aνάλογα με την περιεκτικότητά της (%) σε αρωματικές ενώσεις, μια αρωματική σύνθεση μπορεί να είναι:
άρωμα: 20%-40%
eau de parfum: 10-30%
eau de toilette: 5-20%
eau de cologne: 2-5%

και ποιός θα είναι ο φορέας αυτών των αρωματικών ενώσεων;

δύο είναι οι βασικές επιλογές, το λάδι jojoba και το αλκοόλ

• το λάδι jojoba δεν οξειδώνεται, άρα είναι ένας άριστος φορέας για τα αιθέρια έλαια. Δεν ερεθίζει το δέρμα και έχει και ένα επιπλέον πλεονέκτημα έναντι του αλκοόλ: το άρωμα δε χρειάζεται ωρίμανση, αν και 2-3 εβδομάδες αναμονής σίγουρα θα το βελτιώσουν. Η αναλογία; Αναφερθήκαμε παραπάνω στα είδη των αρωμάτων, προσωπικά πιστεύω ότι μια αναλογία 10-15% μίγματος αιθερίων προς 85-90% λάδι jojoba είναι ότι πρέπει, αρκεί να έχουν τηρηθεί οι βασικοί κανόνες ασφάλειας των ελαίων και να έχει ληφθεί υπόψη ο τύπος επιδερμίδας για τον οποίο φτιάχνεται το άρωμα. Ορισμένα αρωματικά μίγματα μπορεί να είναι πολύ δυνατά και να χρειαστεί περαιτέρω αραίωση. Κατά την προσωπική μου άποψη το ποσοστό των αιθέριων ελαίων δεν πρέπει σε καμμιά περίπτωση να ξεπερνά το 20%.

• το αλκοόλ είναι ο παραδοσιακός φορέας των αρωματικών μιγμάτων. Χρησιμοποείται στην καθαρή του μορφή και πολλές φορές με πρόσμιξη αποσταγμένου νερού ή ανθόνερου. Μια εναλλακτική είναι η χρήση βότκας, καλής ποιότητας και όσο το δυνατόν μεγαλύτερης περιεκτικότητας σε οινόπνευμα. Η μέθοδος αυτή μάλλον διαχέει καλύτερα τα αρωματικά μίγματα αλλά είναι υποχρεωτικό ένα διάστημα ωρίμανσης 4-6 εβδομάδων το λιγότερο. Η μεγαλύτερη αναλογία για ένα τέτοιο μίγμα είναι: 1 ml (20 σταγόνες) αρωματικού μίγματος σε 5 ml αλκοόλ με την προσθήκη 5-10 σταγόνων αποσταγμένου νερού. Στα αρώματα με βάση το αλκοόλ συνηθίζεται να προστίθενται σταθεροποιητές (fixatives) που περιορίζουν την πτητικότητα των ελαίων. Τέτοιοι σταθεροποιητές είναι τα εκχυλίσματα ελαιορητίνων CO2 (ακριβά) και το πιο προσιτό βάμμα από ρίζα ίριδας..αλλά, για τα fixatives θα πούμε περισσότερα σε άλλο μαθημα.

Το μίγμα πρέπει να φυλαχθεί σε σκοτεινό και δροσερό μέρος κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης. Αφού ωριμάσει μπορούμε να το αραιώσουμε, αν θέλουμε, με την προσθήκη ανθόνερου.

η περιπέτεια αρχίζει

‘Ενα εύκολο ξεκίνημα στη φυσική ..αρωματοποιία μπορεί να αρχίσει με το μαστόρεμα τριών ελαίων, ένα από κάθε νότα. Κρατάμε και τα τρία μπουκαλάκια των ελαίων ανοιχτά και οσφριζόμαστε! Μας αρέσει; Αν ναι, αρχίζουμε την ανάμιξη. Σε ένα σκούρο γυάλινο μικρό μπουκάλι ρίχνουμε δύο σταγόνες από το καθένα. Πάντα καταγράφουμε τα έλαια και τις ποσότητες που χρησιμοποιούμε.

Παράδειγμα: βάζουμε στο μπουκάλι 2 σταγόνες τζίντζερ (κορυφαία νότα) 2 σταγόνες νερολί (μεσαία νότα) και 2 σταγόνες σανδαλόξυλο (βασική νότα). Κλείνουμε το μπουκάλι, ανακινούμε, σνιφάρουμε! Too much τζίντζερ? Βέβαια είναι κορυφαία νότα και αυτή κυριαρχεί πρώτα, αλλά αν μας ενοχλεί αυξάνουμε τις δύο άλλες.

Θέλουμε το άρωμα floral? Βάλε νερολί! Το θέλουμε ζεστό, να κυριαρχεί το ξύλο? Βάλε σανδαλόξυλο! Να το κάνουμε πιο φρουτώδες? Βάλε πορτοκάλι! Ναι, αλλά σου αρέσει η λάγνα ανατολή? Βάλε πατσουλί .. .και γενικά βάλε έμπνευση, και κατέγραψέ την.
Εδώ να προσθέσω ότι για λόγους ασφάλειας και.. ποιότητας, ανάμεσα στις οσφρητικές δοκιμές, τα διαλείμματα για φρέσκο αέρα είναι υποχρεωτικά.

Για να ελέγξουμε τη διάρκεια και το bouquet του αρώματος το ..σνιφάρισμα δεν αρκεί. Παίρνουμε λοιπόν ένα φίλτρο γαλλικού καφέ, το κόβουμε σε λωρίδες, ρίχνουμε μια σταγόνα σε μια λωρίδα και περιμένουμε να ξετυλιχτεί ο χαρακτήρας του αρώματος. Οσμιζόμαστε τη λωρίδα σε τακτά χρονικά διαστήματα, βλέπουμε πως ‘δουλεύει’ το άρωμα σε σχέση με το χρόνο.

Για να δούμε πως ‘δουλέυει’ το άρωμα σε σχέση με τον εαυτό μας, αναμιγνύουμε μια σταγόνα με 5 σταγόνες jojoba. To φοράμε στον καρπό και περιμένουμε αποτελέσματα. Όποια κι αν είναι τα καταγράφουμε.

Αν είμαστε ευχαριστημένοι έχει καλώς, αν όχι συνεχίζουμε το μαστόρεμα κατά προτίμηση όταν μας κάνει κέφι. Σε κάθε περίπτωση αφήνουμε το μίγμα για μια εβδομάδα να ωριμάσει και κατόπιν προχωράμε στη διαδικασία ανάμιξης με jojoba ή αλκοόλ. Ένα φρέσκο μίγμα δεν έχει την ίδια μυρωδιά με το ‘ώριμο’.

Με τον καιρό μαθαίνουμε να φτιάχνουμε ακόρντα, π.χ. ιεροβότανο & γιασεμί, πορτοκάλι & τζίντζερ και με την πείρα μαθαίνουμε πως θα τα δέσουμε για δημιουργήσουμε την τελική σύνθεση. Εύκολο δεν είναι, είναι όμως γοητευτικό και μαγικό..

Πληροφορίες από:- Guy Roulier, “Les Huiles essentielles pour votre santé”, Dangles - Catherine Donzel, “ Le Parfum”, Chêne
- Nancy M. Booth, Perfumes, Splashes and Colognes, Storey

πως; δεν έχει συνταγή;

Την επόμενη φορά. Πρώτα πρέπει να κατανοηθεί η θεωρία.

Για την ώρα λάβε μια μουσική σύνθεση που αν την έχεις δει live αξίζει όσο κι ένα άρωμα, notte di lucce, nights in white satin, in italiano.

Τη συνοδέυουμε με sorbet λεμόνι.