σαπούνι με δαφνέλαιο

Σαπούνι με ελαιόλαδο και δαφνέλαιο, Savon d'Alep, Aleppo soap, το μεσογειακό σαπούνι (1)

Αν ρωτήσει κάποιος ποια είναι η παλαιότερη συνταγή για σαπούνι, πιθανόν η απάντηση να μας πάει στο 2.200 π.Χ. στη Βαβυλώνα όπου ανάμεσα στις πολυάριθμες πηλίνες πινακίδες που ανέδειξαν οι αρχαιολογικές ανασκαφές βρέθηκε και μια με τη συνταγή ενός είδους σαπουνιού από νερό, στάχτη και έλαιο κασσίας (Cinnamomum cassia).

 Αν πάλι ερευνούσαμε για την ιστορία του σαπουνιού –η σχετική βιβλιογραφία είναι περιορισμένη- θα βρισκόμασταν μπροστά σε μια σειρά από ρομαντικές ιστορίες που εμπλέκουν βασίλισσες της ελληνιστικής περιόδου, σταυροφόρους και εμπόρους του δρόμου του μεταξιού. Από τα πραγματικά ελάχιστα βιβλία που κυκλοφορούν και περιέχουν ιστορικές πηγές προκύπτει ότι η παραγωγή σαπουνιού –σε πολύ μικρή ή οικιακή κλίμακα- ξεκίνησε από την Ανατολική Μεσόγειο με πρώτες ύλες το ελαιόλαδο που υπάρχει εν αφθονία στην περιοχή από την αρχαιότητα, τη σόδα (αλκάλι) που προέρχονταν από την καύση φυτών ενδημικών στις παραθαλάσσιες περιοχές και το νερό.




Και η πόλη που διεκδικεί το «αρχαιότερο σαπούνι στον κόσμο» είναι το Χαλέπι της Συρίας, αναφέρεται δε ότι το σαπούνι εκεί έχει ιστορία μεγαλύτερη των 3.000 χρόνων. Το Χαλέπι, μια από τις αρχαιότερες πόλεις του κόσμου με ανθρώπινες εγκαταστάσεις από την 7η χιλιετία π.Χ., κατακτημένο ανά τους αιώνες από τους πάντες (Χουρρίτες, Χετταίους, Ασσύριους, Ελληνες, Ρωμαίους, Άραβες, Βυζαντινούς, Τούρκους και Ευρωπαίους) υπήρξε ανέκαθεν χωνευτήρι πολιτισμών και σημαντικός εμπορικός σταθμός. Για το λόγο αυτό αναφέρεται στις (μυθ)ιστορίες του σαπουνιού ότι οι σταυροφόροι και οι έμποροι του Δρόμου του Μεταξιού γνώρισαν εκεί την μέθοδο παρασκευής σαπουνιού και την διέδωσαν στην πέριξ της Μεσογείου Ευρώπη (Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία).

 Το παραδοσιακό σαπούνι από το Χαλέπι φτιάχνεται με ελαιόλαδο, δαφνέλαιο, αλκάλι και νερό. Επί αιώνες τώρα η συνταγή είναι ίδια και δεν έχει αλλάξει ποτέ. Δεν προστίθεται κανένα άρωμα, κανένα χρώμα ή οποιοδήποτε άλλο συστατικό. Η μέθοδος η οποία χρησιμοποιείται είναι η παραδοσιακή θερμή μέθοδος: To μίγμα από ελαιόλαδο και αλκάλι βράζει σε μεγάλα χάλκινα καζάνια επί 5 ημέρες και στο τέλος της διαδικασίας σαπωνοποίησης προστίθεται το δαφνέλαιο. Η σαπωνόμαζα απλώνεται σε μεγάλη επίπεδη επιφάνεια και εφόσον κρυώσει κόβεται σε τετράγωνα ή παραλληλόγραμμα τεμάχια. Τα σαπούνια τοποθετούνται σε σωρούς και αφήνονται να στεγνώσουν (ωριμάσουν) επί 9 έως 12 μήνες. H ομορφιά αυτού του σαπουνιού αποκαλύπτεται όταν προσπαθήσεις να το κόψεις. Ενώ εξωτερικά μοιάζει με ένα artisanal σαπούνι ελαιολάδου με παλαιωμένη vintage όψη, στο εσωτερικό του κρύβει ένα σμαράγδι!

'Εχοντας υπόψη την πραγματικότητα των ημερών μας, ο καθένας καταλαβαίνει ότι αυτή η αρχαία συνήθεια που στηρίζει οικονομικά την πόλη, βρίσκεται σε κίνδυνο εξαφάνισης στον τόπο που γεννήθηκε καθώς οι περισσότερες βιοτεχνίες έχουν σταματήσει εδώ και καιρό να παράγουν.

Πληροφορίες από:
- Ν.Θ. Μπομπη, «Οδηγός Σαπωνοποιίας», Πιγκουίνος, 1957 (ευχαριστώ Νατάσσα).
- J. Angus, Olive Odyssey,Searching for the Secrets of the Fruit That Seduced the World, Greystone Books
- Φωτογραφίες για το savon d’Alep και για τη διαδικασία παρασκευής του θα βρείτε εδώ.

Όπως και στην υπόλοιπη Μεσόγειο, έτσι και στο Χαλέπι η βασική πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται για την παρασκευή σαπουνιού είναι το ελαιόλαδο. Στο συγκεκριμένο σαπούνι όμως το υλικό που κάνει τη διαφορά είναι το δαφνέλαιο. Και όταν λέμε δαφνέλαιο δεν εννοούμε το αιθέριο έλαιο των φύλλων της δάφνης ούτε οποιοδήποτε εκχύλισμα των φύλλων ή των καρπών του φυτού σε φυτικό έλαιο. Εννοούμε το έλαιο που εξάγεται μέσω του βρασμού των ώριμων καρπών της της δάφνης της ευγενούς (laurus nobilis) στην οποία έχουμε κάνει αφιέρωμα στο παρελθόν.   

Το δαφνέλαιο

Το δαφνέλαιο έχει παχύρευστη υφή, το χρώμα του είναι πράσινο ή καφε-πράσινο και έχει χαρακτηριστική πικάντικη οσμή. Αποτελείται σε μεγάλο ποσοστό από μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (ελαϊκό οξύ -ω9 λιπίδια- κατά 35%), πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (λινολεϊκό οξύ -ω6 λιπίδια- κατά 25%) καθώς και από κορεσμένα λιπαρά οξέα (λαουρικό οξύ κατά 18%, παλμιτικό κατά 16%, στεατικό κατά 3%). Παρατηρούμε λοιπόν πως το δαφνέλαιο είναι πλούσιο σε:

• ω9 λιπίδια που προσφέρουν θρέψη και λάμψη στην επιδερμίδα
• ω6 λιπίδια που βοηθούν την ανασύσταση της επιδερμίδας και αποτρέπουν την αφυδάτωσή της 
• λαουρικό οξύ που (όπως και το λάδι καρύδας) ενυδατώνει την επιδερμίδα και τρέφει τα μαλλιά. 

Το δαφνέλαιο περιέχει επίσης αιθέριο έλαιο σε ποσοστό 1% με κύριo συστατικό την 1.8 cineole στην οποία πιστώνουν σημαντικά αντιμικροβιακά, αντιοξειδωτικά και αναλγητικά χαρακτηριστικά.
Βάση της σύστασής του, τo δαφνέλαιο έχει αντιβακτηριακές, στυπτικές, καταπραϋντικές και επουλωτικές ιδιότητες. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιείται σε σκευάσματα για ευαίσθητες ή ατοπικές επιδερμίδες καθώς και για επιδερμίδες με προβλήματα ακμής. Επίσης είναι θρεπτικό, αντιοξειδωτικό, θεωρείται άριστο δυναμωτικό των μαλλιών. Στη λαϊκή φαρμακολογία, λόγω των αναλγητικών ιδιοτήτων του χρησιμοποιηθήκε για την αντιμετώπιση των ρευματοπαθειών και των μυικών πόνων.

Πληροφορίες από:
- Rosemary Gladstar's Medicinal Herbs: A Beginner's Guide, Storey 
- James Green, The Herbal Medicine-Maker's Handbook, Crown 
- Richard Mabey, The New Age Herbalist, Simon& Schuster

Με αυτά τα δύο πολύτιμα έλαια, το ελαιόλαδο και το δαφνέλαιο,  αποφάσισα να φτιάξω σαπούνι "τύπου" Χαλεπίου. Και λέω "τύπου" γιατί ναι μεν τα υλικά είναι ακριβώς τα ίδια με αυτά που χρησιμοποιούνται στο παραδοσιακό αυτό σαπούνι αλλά η μέθοδος που ακολούθησα είναι η ψυχρή αγαπητή μέθοδος του ερασιτέχνη που πάντα πετυχαίνει αλλά μάλλον δεν θα δώσει ακριβώς το ίδιο αποτέλεσμα. Αποφάσισα όμως κάποια απο τα σαπούνια αυτά να τα αφήσω να περιμένουν για ένα χρόνο τουλάχιστον. Μπορεί και να αποκτήσουν αυτή την δίχρωμη ομορφιά.

Στις φωτο, το χρώμα δεν αποτυπώθηκε σωστά. Το σαπούνι το έφτιαξα πριν 2 μήνες περίπου και τις πρώτες μέρες είχε ένα ωραίο γλυκό πράσινο χρώμα. Τώρα έχει την πιο απαλή απόχρωση του πράσινου - φυστικί.

Για το savon d'Alep ακολούθησα τις κλασσικές οδηγίες και χρησιμοποίησα:

• 75% ελαιόλαδο extra virgin 
• 25% δαφνέλαιο 

Επίσης:

• Η ποσότητα νερού που χρησιμοποίησα σε σχέση με τα έλαια είναι 33%. Σε αυτή την ποσότητα νερού διέλυσα το NaOH. 
• Προτίμησα υπερλίπανση 6%. Links για να βρείτε την ποσότητα του NaOH που επιθυμείτε υπάρχουν εδώ. 
• Η αναλογία του δαφνέλαιου δεν είναι ίδια στα σαπούνια Χαλεπίου. Κυμαίνεται από 5% (καθότι το δαφνέλαιο δεν είναι φθηνό) έως και 55%. 
• Για καθημερινή χρήση προτείνεται αναλογία δαφνελαίου της τάξης του 10% - 12%.   
• Για λιπαρές ή πολύ ευαίσθητες επιδερμίδες προτείνεται αναλογία 20% - 25%. 
• Τα σαπούνια με περιεκτικότητα σε δαφνέλαιο 50% - 55% θεωρούνται εξόχως πολυτελή και ονομάζονται "royal".  
• Δεν χρησιμοποιήσα κανένα άρωμα, κανένα πρόσθετο.

Επέλεξα την αναλογία του 25% για να έχω ένα σαπούνι άνω του μέσου όρου που θα το χρησιμοποιήσω στο πρόσωπο και θα το δοκιμάσω και στα μαλλιά. Η υφή του είναι λεία και στιλπνή, μυρίζει φρεσκάδα με ήλιο, με κάνει να ονειρεύομαι τα σουκ στο Χαλέπι και στη Δαμασκό.

Οι Μικρασιάτες, ακόμα και αυτοί της τέταρτης γενιάς όταν σκεφτόμαστε "προσφυγικά ζητήματα", ξεριζωμούς, -να πάλι  αυτός ο κόμπος- δεν τα πάμε καλά με τα λόγια. Αντί για κοινοτυπίες ή ανούσια μελό, να, ένα μυρωδάτο σαπούνι να ξεπλύνει την ευρωπαϊκή μας ντροπή.