παρασκευή σαπουνιού στο σπίτι, συχνές ερωτήσεις (Μέρος 2ον)

Στο προηγούμενο ποστ είδαμε τι είναι η σαπωνοποίηση, ποιά είναι τα κύρια συστατικά ενός σαπουνιού και καταγράψαμε τη διαδικασία παρασκευής σαπουνιού βήμα-βήμα. Για να ξαναφρεσκάρετε το μάθημα, κλικ στην εικόνα παρακάτω:

  παρασκευή σαπουνιού βήμα-βήμα (Μέρος 1ον)

Ας πάμε τώρα στις βασικές ερωτήσεις που θα μας βοηθήσουν να φτιάξουμε το δικό μας σαπούνι προσαρμοσμένο στις ανάγκες και στα κέφια μας.

• Ποιά έλαια μπορώ να χρησιμοποιήσω;

Δυνητικά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν όλα τα φυτικά έλαια, στερεά ή ρευστά. Όμως όπως έχουμε ήδη αναφέρει το κάθε έλαιο έχει διαφορετική σύνθεση, και εξ’αιτίας αυτής της διαφορετικής σύνθεσης σε είδος και αναλογία λιπαρών οξέων έχει τις δικές του ιδιότητες και ιδιομορφίες στη σαπωνοποίηση.

Για παράδειγμα το ελαιόλαδο αποτελείται κυρίως από ελαϊκό οξύ (85%), από παλμιτικό (7%) και από λινολέϊκό (5%). Ένα σαπούνι από 100% ελαιόλαδο είναι σκληρό, ανθεκτικό, παράγει μέτριο αφρό, έχει μέτριας ισχύος καθαριστικές ιδιότητες, είναι υγροσκοπικό, δηλ. συγκρατεί την υγρασία στην επιδερμίδα και την περιποιείται, δεν την ξηραίνει.

Tο λάδι καρύδας αποτελείται κυρίως από λαουρικό οξύ (48%), από μυριστικό (17%), και από παλμιτικό (9%). Ένα σαπούνι από 100% λάδι καρύδας δίνει ένα σαπούνι ανθεκτικό με πλούσιο αφρό, ισχυρές απορρυπαντικές ιδιότητες αλλά ενδέχεται να προκαλέσει ξηρότητα στις ευαίσθητες επιδερμίδες.

Γνωρίζοντας λοιπόν την σύνθεση και τις ιδιότητες κάθε ελαίου, προσαρμόζουμε την κάθε συνταγή στα μέτρα μας. Θεωρώ λοιπόν κατ’ αρχήν σημαντική τη γνώση των ιδιοτήτων των ελαίων και απαραίτητη την αναφορά στη σχετική βιβλιογραφία. Για αρχή θα πρότεινα το “The Soapmaker's Companion” της Susan Miller Cavitch, Storey Books. Στις συνταγές που θα ακολουθήσουν μελλοντικά, θα γράφω τις ιδιότητες των ελαίων που θα χρησιμοποιώ.

• Πρέπει τα έλαια να είναι ΒΙΟ;

Αυτό είναι ένα καλό ερώτημα. Άλλοι θεωρούν πως όχι, αφού η καυστική σόδα έχει “σαρωτική” επίδραση στα υλικά. Εγώ αναρωτιέμαι τι είδους επίδραση μπορεί να έχει στα ίχνη φυτοφαρμάκων που ενδέχεται να υπάρχουν στα συμβατικά...

Εν πάσει περιπτώσει, οι ποσότητες των ελαίων είναι αρκετές και οι επιλογές για ΒΙΟ ακριβαίνουν πολύ το τελικό προϊόν. Εκτός αυτού μην ξεχνάμε ότι η βιβλιογραφία είναι ως επί το πλείστον αμερικανικής προελεύσεως, και αν στην Καλιφόρνια το λάδι αβοκάντο το πουλάνε στα σουπερμάρκετ, εδώ ή θα το εισάγεις ή θα χρυσοπληρώσεις τα 100 γρ.

• Ποιά είναι η ποσότητα καυστικής σόδας (NaOH) που θα πρέπει να χρησιμοποιώ;

Αναφερθήκαμε παραπάνω στη διαφορετική σύσταση των ελαίων. Εξ’αιτίας αυτής της διαφορετικής σύνθεσης κάθε έλαιο απαιτεί διαφορετική ποσότητα NaOH για να σαπωνοποιηθεί (SAP value). Για παράδειγμα:

100γρ. ελαιολάδου απαιτούν 13,55γρ. NaOH για να σαπωνοποιηθούν πλήρως.

100γρ. ελαίου καρύδας απαιτούν 18,39 γρ. NaOH για να σαπωνοποιηθούν πλήρως.

Δύο είναι οι λύσεις:

~ ή υπολογίζουμε μόνοι μας την ποσότητα NaOH σε ένα excel αρχείο βασιζόμενοι στις πληροφορίες σχετικών βιβλίων όπως αυτό που προανέφερα αφού καταχωρήσουμε την SAP value κάθε ελαίου,

~ ή συμβουλευόμαστε τις έτοιμες φόρμουλες που υπάρχουν στο διαδίκτυο, ενδεικτικά αναφέρω:

the soap calculator,
the soap calculator στα ελληνικά

brambleberry. 

Προσέξατε παραπάνω τη λέξη πλήρως; Γιατί είναι τονισμένη; Γιατί η επόμενη ερώτηση αφορά την υπερλίπανση (Superfatting Level).

• Τι είναι η υπερλίπανση (superfatting);

Εάν δοκιμάσουμε να φτιάξουμε σαπούνι με ποσότητα NaOH τόση ώστε τα έλαια να σαπωνοποιηθούν πλήρως, δηλ. να έχουμε ποσοστό υπερλίπανσης 0%, το αποτελέσμα θα είναι ένα υπερβολικά αλκαλικό προϊόν, ένα προϊόν με πολύ υψηλό Ph που θα ερεθίσει την επιδερμίδα και θα είναι καυστικό. Συστήνω ένα ποσοστό υπερλίπανσης τουλάχιστον 5%. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε την αναλογία του NaOH μειωμένη κατά 5%-10% και ότι ένα ποσοστό των ελαίων θα παραμείνει ασαπωνοποίητο. Το τελικό προϊόν θα είναι ήπιο για την επιδερμίδα, με Ph χαμηλότερο και τα ασαπωνοποίητα έλαια θα του προσδώσουν μαλακτικές και περιποιητικές ιδιότητες.

Ένας άλλος τρόπος για επιπλέον υπερλίπανση είναι να προσθέσουμε μια μικρή ποσότητα ελαίων (κυρίως ακριβών) όταν το μίγμα έχει ήδη παρουσιάσει "ίχνη" σαπωνοποίησης (tracing).

• Ποιά είναι η αναλογία του νερού που πρέπει να χρησιμοποιήσω;

Η συνηθέστερη αναλογία που προτείνεται από τη βιβλιογραφία, είναι ένα ποσοστό νερού 35%-40% επί των ελαίων. Για ακόμη μεγαλύτερη ευκολία, οι έτοιμες ιντερνετικές φόρμουλες που αναφέρονται παραπάνω προτείνουν και την αναλογία του νερού.

• Πότε μπορω να βγάλω το σαπούνι από τα καλούπια;

Ανάλογα με τη σύνθεση των ελαίων, τα σαπούνι θα χρειαστεί να παραμείνει στα καλούπια από 1-7 ημέρες. Εξετάζουμε τη σκληρότητά του και προχωράμε παρακάτω.

• Πρέπει οπωσδήποτε να περιμένω μερικές εβδομάδες μέχρι να χρησιμοποιήσω το σαπούνι;

Ναι, γιατί στην ψυχρή μέθοδο η σαπωνοποίηση συνεχίζεται για ένα αρκετό χρονικό διάστημα. Το φρέσκο σαπούνι είναι αλκαλικό άρα μη χρησιμοποιήσιμο και πέρα από αυτό το σαπούνι θα πρέπει να ξηρανθεί και να αποβάλει όλη την υγρασία που περιέχει. Η περίοδος αναμονής διαρκεί 4-6 εβδομάδες.

• Πως μπορώ να μετρήσω το Ph του σαπουνιού;

Mε τις πεχαμετρικές ταινίες που υπάρχουν στα φαρμακεία. Υγραίνουμε λίγο το σαπούνι αφού ήδη έχει ωριμάσει, εφαρμόζουμε την ταινία και βλέπουμε το αποτέλεσμα. Το Ph θα πρέπει να είναι γύρω στο 7.

• Πως μπορώ να χρωματίσω τα σαπούνια;

Εάν δε θέλουμε –που δε θέλουμε- να χρησιμοποιήσουμε συνθετικά χρώματα θα προτιμήσουμε βότανα, μπαχαρικά, άργιλο, ώχρες ή ultramarines. Μια ιδέα είναι τα χρώματα ζαχαροπλαστικής, δεν είμαι όμως καθόλου σίγουρη για το πως αντιδρούν με το NaΟΗ και τι τελικό χρωματισμό θα δώσουν. Το ίδιο μπορεί να συμβεί αν χρησιμοποιήσουμε έχγυμα βοτάνων αντί για νερό, ένα λαμπρό κόκκινο έγχυμα μπορεί να μας δώσει ένα ωραιότατο καφέ σαπούνι. Όπως είπαμε και στις οδηγίες, το βότανο ή το μπαχαρικό το διαλύουμε σε λίγο από το μίγμα του σαπουνιού και κατόπιν το ενσωματώνουμε στο υπόλοιπο.
Update: Ιδέες για να χρωματίσετε σαπούνια με φυσικό τρόπο θα βρείτε σε αυτό το ποστ: χειροποίητα σαπούνια με φυσικό χρώμα.

• Πως μπορώ να αρωματίσω τα σαπούνια;

Είμαι βέβαιη πως το καλύτερο και σταθερότερο άρωμα το δίνουν τα συνθετικά αρώματα τα ειδικά γιάυτό το σκοπό. Δεν έχω ιδέα τι δουλειά μπορούν να κάνουν τα αρώματα ζαχαροπλαστικής, θα πειραματιστώ και θα σας πω. Η πιο φυσική μέθοδος είναι βέβαια τα αιθέρια έλαια, η προτίμησή μου!

• Πόση ποσότητα αιθέριων ελαίων χρειάζεται;

Για ένα πολύ διακριτικό έως αδύναμο άρωμα η αναλογία αιθερίων ελαίων προς τα φυτικά έλαια είναι 1%. Για ένα μεσαίας έντασης άρωμα είναι 2% και για έντονο άρωμα 3%.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι αν θέλουμε να φτιάξουμε σαπούνι με 500 γρ. φυτικά έλαια και θέλουμε έντονο άρωμα, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε 15 ml αιθέριου ελαίου. Είναι σίγουρο ότι η χρήση αιθέριου στα σαπούνια τα κάνει προϊόν πολυτελείας...

• Μπορούμε να αντικαταστήσουμε το νερό με κάτι άλλο;

Θεωρητικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε έγχυμα, χυμούς φρούτων, γάλα, τσάι, καφέ. Κάθε εναλλακτική όμως θέλει και άλλη χρήση. Το γάλα ή οι χυμοί π.χ. πρέπει πρώτα να παγώσουν για να μην καταστραφούν από την καυστική σόδα, η οποία όταν διαλύεται στο νερό αναπτύσσει υψηλές θερμοκρασίες (μέχρι και 90 βαθμούς) και καταστρέφει τα ευαίσθητα υλικά.
Οι απορίες και τα ερωτήματα θα συμπληρώνονται και θα εμπλουτίζονται συνεχώς με τη βοήθειά σας.
καλά, μεγάλο κόλλημα..